Azman Denizli Güvercin Irkı
Azman Denizli Güvercin Irkı Tarihçesi : Denizli’de Azman veya Yerli Azman adıyla yetiştirilen Azman güvercinleri Denizli dışında Denizli Azmanı veya Denizli Bangosu adıyla tanınır. Ülkemizin kısa yüzlü yani kısa gagalı güvercin ırklarından biridir. Azman güvercinlerine ait bilinen en eski anlatımlar 1850’li yıllara kadar uzanmaktadır. Denizli’nin en eski yetiştiricilerinden Enselioğlu Ahmet’in 1880’li yıllarda bu güvercinleri yetiştirdiğini ve kendi yetiştiriciliğinden önce Azman güvercinlerini bildiğini 1920 doğumlu oğlu Enseli lakaplı emekli öğretmen Hüseyin Gereli sayesinde biliyoruz. Azman kelimesinin en eski kullanımına Orhun kitabelerinde rastlıyoruz. Kitabelerde beyaz at anlamında geçmektedir. Azman kelimesi ayrıca iri yapılı, sağlam cüsseli anlamında da kullanılmaktadır.
Avrupa’ya 1750’li yıllardan başlayarak İzmir limanından götürüldüğüne dair işaretler olan Azmanlar muhtemelen Avrupa’daki ırkların atası veya atalarından birisidir. Kaynaklarda İzmir limanından götürülen güvercinlerin Aydın vilayetinden taşındığı geçmektedir. Aydın ilimizde bugün ve bilinen geçmişte Azman güvercinleri bulunmaz, özellikle Nazilli’de az sayıda olanlar da yakın geçmişte Denizli’den taşınma güvercinlerdir. Denizli ise sözü geçen dönemde Aydın sancağına bağlı bir kaza statüsündedir.
1980 sonrası sanayileşen Denizli’de yerel ırklar artan göçlerden etkilenerek melezlenme dönemine girmişler ve ciddi anlamda kan kaybetmişlerdi. 2000 yılına yaklaşıldığında ise Denizli yerel ırkları tükenme noktasına gelmişlerdi. Bu gelişmeleri gözleyen ve Denizli güvercinlerine gönül veren ben İskender Damgacı kurtarma çabasına girişerek önce web siteleri oluşturdum, tanım ve tanıtım çalışmalarına başladım sonra da az sayıdaki arkadaşımla dernekleşme yoluna gittim. İlk yıl içinde makaleleri yazmış, gerekli görselleri hazırlamış, bağlantıları kurmuştum. Hemen sonraki yıllarda yarışmalar yapılmış, ilk sergiler düzenlenmişti. Çabaların sonucu olarak günümüzde Azman güvercinleri sayı olarak çoğalmış olsa da ırkın tam özeliklerini taşıyan birey sayısı oldukça düşüktür. Bunun sebebi yapılan çalışmalarla ırkın Türkiye çapında popüler hale gelmesi ve talep görmeye başlaması olarak nitelenebilir. Bazı yetiştiriciler maddi beklentilerle ısrarla melezlemelere devam etmekte ve bazı yetiştiriciler de bilmeden melezlenmiş güvercinleri çoğaltma yoluna gitmektedirler. Melezlemede başlıca kullanılan ırklar Tokur, Bulgar ve İstanbul Bangosu, Boncuri, Anatolian Owl ve Enicelerdir. Azman ırkının bilinçli yetiştiricilere bugünkü ihtiyacı her zamankinden fazla durumdadır.

FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ: Azman güvercinleri forması olan bir ırktır. Başlıca üç renk ve desen kalıbına sahiptir. Bunlar çokluk sıralamasına göre sütbeyaz, kesme ve cibalardır. Kesmeler kuyruğun renkli olma durumuna denir. Karakuyruk ve Gökkuyruk olmak üzere iki renkte görülürler. Cibalık ise kanat ve kuyruğun renkli olma durumuna denir. Karaciba, Gökciba ve Mor Ciba olarak üç ana renkte görülürler. Cibalarda rengin koyulaşması veya açılması söz konusudur ancak başka renklerde görülmezler. Ciba kelimesi Selçuklu dönemi Türkçesinde yelek anlamına gelmektedir. Bu kelime bize Azman ırkının ne kadar köklü bir ırkımız olduğunu anlatmaktadır. Azmanlara farklı renk verme çalışması yapılmamıştır yani örneğin Kırmızıkuyruk veya Sarıciba Azman yoktur. Bu yönüyle çalışma fakiri bir ırktır. Yapılan çalışmaların yani farklı ırklarla melezleyerek yapılan işlemlerin tamamı gaganın kısaltılmasına yöneliktir. Gaga kısaltma işlemlerinin sonucunda alaca renklerden oluşan kuşlar türemiş ve maalesef kısmi kabul görmüşlerdir. Bu alaca kuşlara genel olarak Laci denir. Konunun ırk adına üzücü tarafı lacilerin işlem görmüş kuşlar olduğu dile getirilmez, yapanlar tarafından kabul edilmez!
Azman güvercinleri dik duruşlu, kısa ve kalın boyunlu, yuvarlağa yakın başlı, küçük ve karanlık gözlü, dar kuyruklu, kısa bacaklıdırlar. Gül veya gül izi, tepe, paça, tozluk bulunmaz. Tamamen orantılı atletik bir görünümleri vardır. Gaga çizgileri göz ortasına doğru gelmeli ve göze yakın olmalıdır. İri, sulu, yırtık ve renkli gözler, düşük burun, nohut gaga, halkalı göz çevresi melezlik belirtisidir. Çıkık alın, köşeli ve düz kafa yapısı, küçük baş, ince veya uzun boyun, sivri yüz ilk görülebilecek melezlik belirtilerindendir. Irkın muhafazası adına ırk güzelliği yarışmaları yapılmaktadır. İlgili yetiştiriciler bu yarışmaları takip ederek eksiklerini görme ve kendilerini geliştirme yolunu tercih etmektedirler.
UÇUŞ ÖZELLİKLERİ: Azman güvercinleri sağlam bünyeli güçlü güvercinlerdir. Arka arkaya uçuma elverişlidirler. Gökyüzünde öğürt adı verilen sıkı gruplar oluşturarak uçarlar. Ortalama olarak 30 dakika havadadırlar. Eğitime bağlı olarak daha uzun süreler de havada kalabilirler. Genç Azmanlardan oluşan öğürtler gezerek uçarken diğer öğürtler evlerinin üzerinden ayrılmadan yükselip alçalırlar. Genellikle orta hava yüksekliğinde uçarlar. Kanat döverek ve kısa kayığa girmelerle alçalırlar. İnmeleri istendiğinde kırıklama (pırıltı verme) yeterlidir. Hemen itaat ederler. Melezlenmiş soylar Azman uçuşu yapamazlar,hemen hemen hiç uçmazlar, uçuma elverişli değildirler. Azman uçucu bir ırkımızdır.
KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ: Denizli Azman güvercinleri neşeli, hareketli ve sağlıklı görünümdedirler. Melezlerin aksine yavrularına kendileri bakabilirler. Birbirleriyle kolay geçimlidirler. Temel yetiştiricilik düzen ve disiplini uygulandığı takdirde sağlıklarında önemli bozulmalar olmaz. Yerde özellikle erkeklerin oradan oraya kanat döverek yer değiştirmeleri yetiştiricilerine keyif verir. Sadakat yönü çok kuvvetlidir. Son derece zeki, eğitime açık ve yuvalarına bağlı güvercinlerdir. Makul uzaklıktan salım yapıldığında kolayca evlerine dönerler. Kendi öğürtlerini tanırlar.
SONUÇ: Yarışmalarda halen ırk özelliklerini taşıyan yeterli sayıda Azman görülüyor olması ırkın geleceği için ümit veriyor olsa da söz konusu yarışmalara uçum ve salım etaplarının da eklenmesi gereklidir. Kendisi gibi yavru veren Azman sayısı hızla azalmaktadır. Büyük tehlike olan melezlenmenin önüne geçmek amacıyla sergi, yarışma, fuar gibi etkinliklere aksatmadan devam edilmelidir. Milli değerlere önem veren yetiştiricilerimizin geçmişi yüzyıllar öncesine dayanan Azmanlarımızın yirmi yıldan bu yana sürdürülen ırkın korunması çalışmalarına destek vermeye devam edeceklerini ümit ediyorum…
İskender Damgacı tarafından bir dergi için yazılmıştır..
İskender Damgacı – Ocak 2020
Denizli Güvercin Evi Derneği ve
Ladik Güvercin Kültürü Derneği Hakemi