Denizli Güvercin Irkları

Katal Denizli Güvercin Irkı

TARİHÇESİ: Denizli’nin Katal Güvercinlerinin yörede bilinen diğer adı “Fesli”dir. Çok yakın benzeri ve akrabası olan Sırp Yüksek Uçucuları Osmanlı döneminden beri eski Yugoslavya’da yetiştirilir. Onların eski ismi “Feslice”dir. Dünyanın en değerli güvercin ırklarındandır. Katal Güvercini ülkemizde yalnızca Denizli il merkezinde, Baklan, Çivril, Çal ve Çameli ilçelerinde yetiştirilir. Bölgenin eski ve yerli ırklarından olup, Anadolu Selçukluları döneminden beri var olduklarına dair belirtiler mevcuttur. Denizli’de “Katal – Katillik” adlarıyla da tanınmaktadırlar. Katal, aynı zamanda yörede yapı saçaklarında veya duvarlarında güvercinler için özel yapılmış yuvalara verilen bir isimdir. Katallık kelimesinin yöre şivesinde devrilmiş söylenişi ise “Katillik”tir. Katal Güvercinleri için kullanılan diğer isimlendirme geniş tepe formuna sahip oldukları için “Fesli”dir. Katal Güvercinleri dünyada varlığı bilinen 12 tel kuyruklu, çift kuyruküstülü ve tepeli tek güvercin ırkıdır.

Katal Güvercinlerinin aslen Baklan Ovası’nda yer alan yaklaşık 60 köyde ve yakın çevredeki Çal, Çivril, Bozkurt ilçeleriyle köylerinde yetiştirildikleri biliniyor. Son yıllarda bölgede açık sistem büyükbaş hayvancılığına geçildiğinden besiciler için güvercinler büyük tehlike olarak görülmekte ve toplu imhalar yapılmaktadır. Büyükbaş hayvanların yemlikleri ve yalaklarının güvercin dışkısıyla temas ederek hastalıklara yol açtığı kaygısı yaygındır. Hemen her evde geleneksel olarak devam ettirilen Katal Güvercini yetiştiriciliği başta bu sebeple artık terk edilmiş durumda. Yörede yetiştirilen güvercinler ise günümüzün popüler güvercin ırklarından oluşmaktadır. Bu ırkın yok olmaya başladığını anlamamın ardından 2009 yılında Çal – Çivril bölgesi ve Baklan Ovasını kapsayan taramalar yaptım. Yöredeki son örnekleri gündüz ve gece demeden toparladım. Ardından standartlarına uygun üretimlerini yaptım ve sayılarını çoğalttım. Katallarımla Denizli yetiştiricilerine yönelik tanıtım ve bilinçlendirme sergileri düzenledim. Ardından istekli yetiştiricilere bedelsiz dağıtımlarını yaptım. Bugün Denizli’de yetiştirilen Katalların tamamı bu çalışmamın ürünüdür.

FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ:
Katal Güvercinlerinde tüm renkler görülür, renk yelpazesi oldukça geniştir. Sinekli, çam kabuğu, kestane gibi nadir görülen renklenme özellikleri de vardır. Orta sayılabilecek yapıda ve gelişmiş bir göğüse sahiptirler. Paça veya tozluk taşımazlar. Gözlerde tek renk olarak sarı, kırmızı, pürbeyaz görülmez, beyaz dairenin dışına doğru renklenme görülür. Kuyruk telek sayıları 12’dir. Katal güvercinlerinin en ilginç ayırıcı özelliği ise çift memeli kuyruküstü yağ bezesi taşımalarıdır. Fes veya biraz daha dar olan parmak tepeleri bulunur. Taç tepeli değillerdir yani tepeleri kulaktan kulağa uzanmaz. Melezlenmiş bazı bireylerde tepe formunun daraldığı ve iki ucunun birbirine doğru kapanarak sivri tepe formuna dönüştüğü görülebilir. Katal güvercinleri orta irilikte, uzunca gagalı, dar belli, orta kuyruklu, geniş omuzlu, dik duruşlu yapıya sahiptir. Atletik görünümdedirler.

UÇUŞ ÖZELLİKLERİ:
Katal Güvercinleri yüksek uçarlar, normal uçuş süreleri yaklaşık olarak 2-3 saat civarındadır. Yöre insanı “pıynak” adını verdikleri ürküterek uçurma yöntemiyle bu sürenin daha da uzatılabileceğini söylemektedir. Katal Güvercinlerinin kırıklamaya (pırıltıya) duyarlılıkları yoktur, kendiliğinden inerler. Birbirlerine çok yakın olmadan grup oluştururlar. Bilinen yüksek uçuculardan farklı olarak seri kanat atışlarıyla eforlu uçarlar. Uçuşları sırasında sık sık yükselti değiştirdiklerini görebilirsiniz. Düz bir hat boyunca farklı yönlere açılıp dönebilirler. Uçuş tarzları ve ani zigzagları sebebiyle yırtıcı kuşlara kolay av olmadıkları gözlemlerim arasındadır. Takla, dönüş, makara gibi uçuş oyunları bulunmaz. Yuvaya sadakat özellikleri son derece yüksektir, yaklaşık 100 km mesafeden evlerine dönen örnekleri bilinmektedir. Başka bir salmaya yakalanmaları neredeyse söz konusu bile olmaz.

KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ:
Son derece hareketli, neşeli ve insana yakın bir ırktır. Oldukça iyi yavru bakıcısıdırlar. Hastalıklara karşı dirençli, sağlam bir bünyeye sahiptirler. Geçmişte yavru bakıcısı olarak çok kullanıldıklarını biliyoruz. Yüzyıllar boyu saçak aralarında beslendiklerinden olsa gerek bugün bile çatı, baca, oluk arası gibi yerlere yuva kurmaya giriştiklerini halen görmekteyim. İnsana çok yakın davranan bu ırkımız yuvasını koruması gerektiğinde sert tavırlar gösterir. Böyle durumlarda insanlara dahi bu sertliğini abartılı bir şekilde göstermekten kaçınmaz. Geçmişte köy çocuklarının gece mum ışığında dövüştürerek kavgacılıklarını sınadıkları Katal Güvercinleri bir gelenek halinde asırlarca “uğur” olarak uçarlı (saçak aralarında) ve konarlı (salmalarda) yetiştirilmişlerdir.

SONUÇ:
Katalların benzeri dünyada çok tanınan “Sırp Yüksek Uçucuları”dır. Yerel kaynaklarda ve ilgili klüplere bağlı yayınlarda Sırp Yüksek Uçucuları’nın atalarının Anadolu’dan Türkler’in gelmesiyle taşındığı ve eski isimlerinin “Feslice – Feslije” olduğu belirtilmektedir. Denizli’den Balkanlara güvercinlerimizin taşındığına dair kuvvetli delillerimizden biri de Katallardır. Kosova’nın Türkler tarafından fethinden sonra bölgeye götürüldüklerine neredeyse şüphe yoktur. Katal Güvercinleri evcimen karakterleriyle ilgiyi hak eden yerel ve milli ırklarımızdandır, kültür mirasımızdır. Yaptığım çalışmaların sonucu olarak günümüzde sayıları oldukça artmıştır. Bundan böyle uçum ve salım testlerinin arttırılması gereken Katallar için ırk güzelliği yarışmaları da düzenlenmelidir.

İskender Damgacı tarafından bir dergi için yazılmıştır.

İskender Damgacı – Ocak 2020
Denizli Güvercin Evi Derneği ve Ladik Güvercin Kültürü Derneği Hakemi

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir